Klimaatverandering vanuit het perspectief van de vogels
In het oude gebouw van de Friesland Bank aan het Leeuwarder Zaailand vond woensdagmorgen 13 juli de ‘kleine lancering’ plaats van BirdEyes, het nieuwe centrum voor onderwijs en onderzoek van hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
Terwijl de Tweebaksmarkt werd afgesloten vanwege een bommelding in het provinciehuis en vliegtuigjes met steunbetuigingen aan de boeren over de stad cirkelden, kwam het schilderij van Ids Wiersma in de voormalige Friesland Bank tot leven. Jouke de Vries, voorzitter van het College van Bestuur van de RUG, startte de projectie van fladderende weidevogels op het doek, die de geboorte van BirdEyes markeerde.
De Vries zei blij te zijn met het initiatief van Piersma en beloofde dit blijvend te ondersteunen. Hij memoreerde hoe hij vroeger als scholier van Balk naar Sneek fietste en de vogels in de weilanden hoorde zingen. Die geluiden hoort hij nu bijna niet meer als hij met zijn sloep door Friesland vaart.
Het geluid van de grutto was wel steeds te horen als intermezzo tussen de verschillende sprekers. “De grutto roept”, zei presentator en kwartiermaker van BirdEyes Robert van de Leur tegen de ruim tachtig belangstellenden uit binnen- en buitenland. “Het is de bedoeling dat u naar de vogels luistert.”
In het nieuwe ‘center of excellence’ van de RUG wordt interdisciplinair en internationaal onderzoek gedaan en onderwijs gegeven op het gebied van klimaatverandering. Dat gebeurt vanuit het perspectief van vogels, die met hun gedrag laten zien hoe hun leefomgeving verandert. De grutto geldt als symbool, maar ook bijvoorbeeld de lepelaar, de kanoet en de drieteenstrandloper worden gevolgd.
Volgens De Vries komt de lancering van BirdEyes op het juiste moment, nu we ons midden in de landbouwtransitie bevinden en de discussie in Den Haag ‘’muurvast’’ zit. “Het paradigma van de groei moeten we verzoenen met het paradigma van de natuur en het milieu”, stelde de hoogste baas van de RUG.
Ook andere crises vragen om oplossingen die de politiek niet kan bieden, meent hij. Daarvoor is onderzoek “heel erg noodzakelijk”. “We hebben meer kennis nodig en we moeten meer samenwerken, dan kunnen we meters maken.”
BirdEyes is gevestigd in het oude gebouw van de Friesland Bank, pal naast het pand van Campus Fryslân van de RUG. Daarmee werken de PhD’s en postdocs van BirdEyes nauw samen, net als met de Faculteit Science & Engineering en de Rudolph Agricola School for Sustainability van de RUG, de Universiteit van Amsterdam, het NIOZ op Texel en andere partners in binnen- en buitenland.
“Leeuwarden ligt precies tussen Groningen en Texel in”, verklaarde Theunis Piersma zijn langgekoesterde wens om met zijn team in de Friese hoofdstad neer te strijken. Daarnaast noemde hij het “ongelooflijk inspirende programma” van Campus Fryslân, dat zich richt op de SDG’s (Sustainable Development Goals) van de VN, en de nabijheid van instituten als Tresoar, de Fryske Akademy, de Waddenacademie en de Provinsje Fryslân.
Burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Sudwest-Fryslân bekende dat zij in eerdere gesprekken met Piersma had gepleit voor een plekje in die hoek van de provincie (“de fûgels praten Frysk”), maar nu volledig content is met Ljouwert. Refererend aan haar inzet destijds als gedeputeerde voor Culturele Hoofdstad en voor Campus Fryslân zei ze: “Eigenlijk is dit de moaiste neilittenskip fan wat wy mei ús allen dien hawwe.”
Net als de komst van Campus Fryslân naar Leeuwarden enkele jaren geleden is ook die van BirdEyes volgens CF-decaan Andrej Zwitter een belangrijke stap voor de RUG. “It komt goed”, stelde hij. “Er is vertrouwen vanuit Groningen. Daardoor worden wij allemaal sterker.”
Dat beaamde de kersverse decaan van de Faculteit Science & Engineering, Joost Frenken, via een videoboodschap. “Onze faculteit heeft bijzondere vogels in huis, maar het is geen kooi”, verzekerde hij. “Ik ben blij dat BirdEyes een prachtig nieuw nest heeft gevonden. Ik heb er alle vertrouwen in dat het goed van de grond komt en langdurig in de lucht gehouden kan worden.”
Zowel De Vries als Zwitter noemden de overkoepelende Universiteit van het Noorden, waar duurzaamheid, ecologie en klimaatadaptatie hoog op de agenda staan. “Het is belangrijk dat ook vanuit vogelperspectief wordt gekeken, dan zien wij beter wat er gebeurt”, aldus Zwitter. Hij verwees naar de eerste maanden van de pandemie, toen er minder auto’s reden en de vogels terug waren in de stad.
Vogelgeluiden zijn deze zomer ook te horen tussen de bomen van Bosk, maar die komen uit kastjes, zei burgemeester Sybrand Buma van Leeuwarden, die zijn welkomstboodschap tussen de bomen had opgenomen. Hij zei “ontzettend blij” te zijn met de komst van BirdEyes en wil graag “samen het verschil maken”.
Daar sloot wethouder Abel Reitsma zich in de zaal bij aan. Leeuwarden wil talent naar de regio halen en dat begint met een goed aanbod van onderwijs, legde hij uit. “Van peuter tot PhD, dat is wat we hier graag zien.”
Vanwege de Statenvergadering in het provinciehuis sprak de Commissaris van de Koning in Fryslân, Arno Brok, de aanwezigen toe via het scherm. Als liefhebber van het Wad zei hij het onderzoek van Piersma “van harte” te ondersteunen en hij prees de terugkeer van het academisch leven in deze provincie.
Ook gedeputeerde Friso Douwstra heette BirdEyes in een videoboodschap welkom. “Weet dat de toekomst in Fryslân ligt”, verzekerde hij. Gedeputeerde Douwe Hoogland, die wel aanwezig was, sprak van “in boppeslach foar Fryslân, Ljouwert en de greidefugels”.
Directeur-bestuurder Nelleke IJssenagger van de Fryske Akademy wil in elk geval graag samenwerken met BirdEyes. Ze somde een aantal kenmerken op die beide instituten volgens haar gemeen hebben: interdisciplinair, internationaal, kennis met impact, maatschappelijke betrokkenheid en gedrevenheid. “Misschien kunnen we de blikken van vogels en mensen bij elkaar brengen”, opperde ze.
Dat de relatie van de mens met de natuur goed verstoord is, liet Nynke Laverman horen in haar lied ‘Neighbours’. “We hebben een verkeerde afslag gekozen”, zei ze in een korte toespraak daarna. “We hebben ons proberen te ontworstelen aan de natuur. Ons tot koning van de schepping gekroond. Laten we nu luisteren. Naar wat de bomen zeggen. Naar wat de grutto ons vertelt.”
Dat is wat de onderzoekers van BirdEyes proberen, zo liet Piersma vervolgens zien aan de hand van enkele onderzoeksprojecten: in het Friese weidegebied en op het Wad, maar ook in Mauretanië en Guinee-Bissau. In dat laatste land zijn de gevolgen van de intensivering van de Nederlandse melkveehouderij merkbaar voor de rijstbouw, doordat de grutto’s er eerder vertrekken.
“Vogels vertellen ons op een fantastische manier over onze omgeving”, aldus de hoogleraar. Of zoals de schrijver Koos van Zomeren het in 2004 al formuleerde in een gastcollege aan de RUG: “In het dier zijn alle eigenschappen van de omgeving samengebald.”